به جرات مي‌توان گفت تمام ايرانيان حداقل يك بار در عمر خود استامينوفن خورده‌اند. اين دارو چند سالي است كه به عنوان پر مصرف‌ترين دارو در ايران معرفي مي‌شود. ايرانيان سال گذشته حدود يك ميليارد و 100 ميليون قرص استامينوفن مصرف كردند. اما شايد بسياري از شما از عوارض اين دارو بي‌خبر باشيد.
شناسنامه
استامينوفن كه با نام‌هاي تجاري تايلنول در آمريكا و پاراستامول در انگلستان به فروش مي‌رسد، يك داروي مسكن و تب بر است كه براي تسكين انواع دردهاي مداوم و خفيف، سردرد، درد عضلاني، كمردرد، دندان درد، دردهاي قاعدگي، درد مفاصل و درد ناشي از سرماخوردگي به كار مي رود.
استامينوفن از جمله داروهاي ضدتب و ضددرد غير مخدر است كه اثرات ضدالتهابي و ضدپلاكتي ندارد و با تا‡ثير مستقيم بر مركز حرارتي هيپوتالاموس براي انسداد اثرات مواد تب زاي دروني، اثر ضد تب خود را اعمال مي‌كند، اما با انسداد عروق محيطي باعث افزايش جريان خون در پوست و افزايش تعريق شده و در نتيجه حرارت بدن زياد مي شود.
قدرت اثر استامينوفن در مهار سنتز پروستاگلندين‌ها در سيستم اعصاب مركزي به اندازه آسپرين است اما قدرت مهار سنتز پروستاگلندين هاي محيطي دارو از آسپرين كمتر است ، درنتيجه فاقد آثار مشخص باليني ضد تورم و ضد رماتيسمي است. استامينوفن از مجراي گوارش به سرعت و به طور كامل جذب مي‌شود. 25 درصد دارو به پروتئين پيوند مي يابد، تقريباً 90تا 95 درصد آن در كبد شكسته مي شود و از طريق ادرار دفع مي شود و كمتر از 5 درصد استامينوفن بدون تغيير دفع مي شود.
نيمه عمر دفع دارو يك تا 4 ساعت است. مصرف بيش از حد دارو در كوتاه مدت، باعث طولاني شدن نيمه عمر دارو و اثرات سمي آن مي شود. نيمه عمر بيش تر از 4 ساعت با ازبين رفتن بافت كبدي همراه است و نيمه عمر بيشتر از 12 ساعت باعث اغما مي‌شود.
انواع واقسام
استامينوفن در بازار ايران به شكل قطره ،شربت ،قرص و شياف يافت مي‌شود كه هر يك داراي مقادير متفاوتي ماده موثر است.
مصرف صحيح
قرص استامينوفن را مي‌توان براي سهولت بلع، خرد كرد. انواع خوراكي استامينوفن را مي‌توان با مقدار اندكي از مواد غذايي نظير ماست يا مربا مخلوط كرد. براي استعمال راحت‌تر شياف بهتر است آن را 30 دقيقه در يخچال نگاه داشت. براي استعمال شياف، پوشش شياف را برداشته، آن را با آب سرد مرطوب كرده، سپس در حالي كه به يك پهلو خوابيده‌ايد با انگشت خود شياف را داخل مقعد كنيد.
براي كودكان شربت‌هاي طعم‌دار استامينوفن در بازار موجود است. اگر يك نوبت دارو را فراموش كرديد، مي‌توانيد به مجردي كه آن را به ياد آورديد، مصرفش كنيد. اما اگرنوبت بعدي رسيده است، نوبت فراموش شده را رها كرده به برنامه دارويي منظم خود بازگرديد. مقدار دارو را دو برابر نكنيد
باور غلط
استامينوفن از بين مسكن‌هاي موجود، به عنوان يك داروي ضددرد كم عارضه در ميان مصرف كنندگان دارو شناخته شده است و در نتيجه اين باور غلط، برخي افراد به صورت خودسرانه و بي‌رويه اين دارو را مصرف مي كنند، در حالي كه اين دارو در موارد مصرف با مقاديردرماني نيز ايجاد عارضه كرده و در صورت مصرف بيش از حد و بي‌رويه و نيز خارج از كنترل، عوارض دارو به صورت بارز و برجسته ظهور مي‌كند، لذا مصرف دارو بايد با احتياط و فقط در مواقع نياز صورت گيرد.توجه داشته باشيد كه مصرف استامينوفن نبايد بيش از 10 روز ادامه يابد، مگر آنكه زير نظر پزشك باشد.
كم يا زياد
ميزان مصرف توصيه شده براي بزرگسالان و بچه هاي بالاي 12 سال 335 تا 650 ميلي گرم هر 4 تا 6 ساعت در صورت نياز است.اين ميزان براي بچه‌هاي 6 تا 11 سال 150 تا 300 ميلي‌گرم 3 تا 4 بار در روز است. تعيين ميزان مصرف دارو براي بچه‌هاي زير 6 سال بايد با مشورت پزشك صورت گيرد. توجه داشته باشيد كه فرآورده‌هاي مختلف اين دارو داراي مقادير متفاوتي استامينوفن هستند.
آن روي سكه
استامينوفن عوارض جانبي كمي دارد. شايع‌ترين عارضه آن سبكي سر است. بعضي افراد ممكن است دردي در كمر احساس كنند. همچنين به طور نادر باعث بروز واكنش‌هاي آلرژيك مي‌شود. هر فردي كه پس از مصرف استامينوفن، جوش، تورم يا تنگي نفس پيدا كرد، بايد مصرف دارو را قطع كرده و فوراً به پزشك مراجعه كند.ديگر اثرات جانبي نادر عبارتند از: زردي پوست يا چشم‌ها، خونريزي يا كبودي غيرمعمول، ضعف، خستگي، مدفوع سياه يا خوني، ادرار خوني يا كدر و كاهش ناگهاني مقدار ادرار.
از كار افتادگي كبد
دانشمندان پس از آنكه معلوم شد مسكن استامينوفن يكي از علل عمده از كار افتادگي كبد در آمريكا بوده است، نسبت به عواقب مصرف زياد اين دارو هشدار داده‌اند. به گفته محققان موارد سالانه از كار افتادگي كبد در اثر مصرف استامينوفن از 28 درصد در سال 1998 به 51 درصد در سال 2003 افزايش يافته است. كارشناسان مي‌گويند اعمال محدوديت بر فروش اين دارو در انگلستان به كاهش موارد از كار افتادگي كبد در اين كشور كمك كرده است.
گروه مطالعه از كارافتادگي حاد كبد در آمريكا، كه با شركت پژوهشگران از دانشگاه‌هاي مختلف اين كشور تشكيل شد، داده هاي 662 بيمار كه در فاصله سال هاي 1998 تا 2003 به خاطر ازكارافتادگي حاد كبد بستري و درمان شده بودند را تجزيه و تحليل كرد.از ميان 275 موردي كه به مصرف استامينوفن مربوط مي شد، 48 درصد آنها غيرعمدي، 44 درصد ناشي از تلاش براي خودكشي و باقي نامعلوم بود.معلوم شد افرادي كه دچار مسموميت غيرعمدي شده بودند چندين داروي مختلف كه حاوي استامينوفن بوده است را مصرف كرده‌اند. محققان دريافتند كه مصرف 10 گرم استامينوفن در روز - معادل 20 قرص 500 ميلي گرمي - مي‌تواند باعث از كار افتادن كبد شود.
استامينوفن و آسم
در پژوهشي كه از سوي موسسه ملي پژوهشي آزمايشي بهداشت و تغذيه دانشگاه ناتينگهام انگليس صورت گرفته است، محققان دريافتند كه مصرف دائم و بدون تجويز مسكن استامينوفن، خطر ابتلا به آسم و بيماري مزمن گرفتگي ريوي را افزايش داده و در صورت مصرف روزانه باعث آسيب فعاليت ريه‌ها مي‌شود.
پژوهشگران حدود 13 هزار و 500 آمريكايي را طي سال‌هاي 1988 تا 1994 از نظر ميزان مصرف آسپرين، استامينوفن و ايبوپروفن مورد مطالعه قرار دادند. به گفته اين محققان، مصرف ميزان بالاي استامينوفن ميزان آنتي‌اكسيدان <گلوتاتيون> را در بافت شش‌ها كاهش مي‌دهد كه اين امر منجر به آسيب ريه و بروز بيماري‌هاي تنفسي و آسم مي‌شود. در اين مطالعات در مورد ساير مسكن‌ها از جمله آسپرين و ايبوپروفن اين نتايج به دست نيامد.
مصرف بيش از حد
مصرف بيش از حد استامينوفن سبب تهوع، استفراغ، تعريق و خستگي مي‌شود. استامينوفن نبايد بيش از 4 گرم 4000(ميلي گرم) در 24 ساعت مصرف شود، چون ممكن است به كبد صدمه بزند.در صورتي كه به مصرف بيش از حد استامينوفن شك كرديد، حتي در صورت عدم وجود هرگونه علامت مسموميت از اورژانس تقاضاي كمك كنيد. درمان مسموميت بايد هرچه زودتر آغاز شود. در صورتي كه درمان مصرف بيش از حد استامينوفن ظرف 24 ساعت اول آغاز نشود، ممكن است نتوان از آسيب كبدي يا مرگ جلوگيري كرد.
تداخل دارويي
استامينوفن ممكن است با داروهاي ديگر تداخل پيدا كند. در اين حالت ممكن است اثر يك يا هر دو دارو تغيير كند يا عوارض جانبي داروها تشديد شود.
از جمله داروهايي كه با استامينوفن تداخل دارند، مي‌توان به الكل، ضد التهاب‌هاي غيراستروئيدي (مانند آسپرين بروفنو ... ) داروهاي ضدبارداري خوراكي، فني توئين ، وارفارين ، كلستيرامين، ايزونيازيد و زيدو وودين اشاره كرد
. براي جلوگيري از بروز عوارض بهتر است قبل از استفاده همزمان استامينوفن با ديگر داروهاي تجويز شده و يا بدون نسخه با يك پزشك مشورت كنيد.
توصيه‌هاي آخر
فقط به مقدار توصيه شده توسط پزشكتان استامينوفن مصرف كنيد.
برچسب روي دارو را بخوانيد و از دستوراتش پيروي كنيد.
استامينوفن را نبايد بيش از 10 روز 5( روز در بچه ها) براي تسكين درد و بيش از سه روز براي كاهش تب استفاده كنيد البته اگر با دستور پزشك باشد، مجاز هستيد.
شياف‌هاي استامينوفن را در يك جاي خنك نگا ه داريد، ولي شياف و انواع مايع استامينوفن (قطره و شربت) را منجمد نكنيد.
سيگار ممكن است با اثر استامينوفن تداخل كند. سيگاري ها ممكن است به مقادير بيشتري از دارو نياز داشته باشند اما نبايد بيش از ميزان توصيه شده روزانه مصرف كنند.
استامينوفن را دور از دسترس كودكان، دور از حرارت، نور مستقيم و حرارت مرطوب نگاه داريد (در چنين شرايطي استامينوفن فاسد مي‌شود.)
اگر استامينوفن را به سبب درد، تب يا گلودرد مصرف مي‌كنيد در صورت باقي ماندن علائم يا بدتر شدن آنها با پزشك تماس بگيريد. از دو تركيب حاوي استامينوفن به طور همزمان استفاده نكنيد.
افرادي كه به مقدار زياد الكل مصرف مي كنند بايد حتي الامكان از مصرف اين دارو پرهيز كنند چون مصرف همزمان الكل و استامينوفن خطر آسيب كبدي را به دنبال دارد.
استامينوفن تاريخ گذشته را دور از دسترس كودكان در توالت دور بريزيد. استامينوفن نتايج برخي از آزمايش‌هاي پزشكي را تغيير مي دهد بنابراين بايد مصرف آن را چند روز قبل از آزمايش مورد نظر قطع كرد.
برچسب روي ساير داروهاي بدون نياز به نسخه را بخوانيد تا مطمئن شويد كه در آنها استامينوفن يا دارويي كه با استامينوفن تداخل كند، وجود نداشته باشد.
هر فردي كه بيشتر از 3 نوشيدني الكلي در روز مي نوشد، افرادي كه بيماري كبدي يا كليوي و يا عفونت كبدي دارند و زنان باردار يا شيرده بايد تحت نظر پزشك استامينوفن مصرف كنند